100 jaar Zuiderzeewet – Deel 4: Uitvoering van de Zuiderzeewerken

Honderd jaar geleden werd het startsein gegeven voor ’s werelds grootste waterbouwkundig project ooit. Het Nederland van 1918 kende geen Afsluitdijk, geen IJsselmeer polders. Maar het aanvaarden van de Zuiderzeewet zou hier verandering in brengen. De plannen van ingenieur Cornelis Lely kwamen ten uitvoer. Dit was de start van de Zuiderzeewerken! Dit jaar staat dan ook in het teken van 100 jaar Zuiderzeewet.

Deel 4: Uitvoering van de Zuiderzeewerken

De Zuiderzeewet is aangenomen. Het eigenlijke werk van dit immense project gaat van start. De Zuiderzeeraad, met Cornelis Lely als voorzitter, staat aan de leiding. Voor de uitvoering van de waterbouwkundige werken richt men de Dienst der Zuiderzeewerken op. Zij nemen de verantwoordelijkheid voor het bouwen van de dijken, polders en bruggen.

Het begin van de Werken
De eerste stap voor de afsluiting van de Zuiderzee is de bouw van de 2,5 kilometer lange Amsteldiepdijk naar het eiland Wieringen in 1920. Dit project duurt vier jaar en levert veel nuttige informatie op voor het bouwen van de Afsluitdijk. In die tijd verslechtert de economie door de Eerste Wereldoorlog. Hierdoor geeft de overheid pas in 1924 toestemming om met de echte uitvoering van de Zuiderzeewet aan de slag te gaan.

De bouw van de Afsluitdijk begint in januari 1927. Zowel vanaf het Noord-Hollandse Den Oever, als vanaf het Friese dorp Zurich zijn arbeiders in weer en wind aan het werk om de waterkering van 32 kilometer te realiseren. Tot die tijd is de visserijvangst op de Zuiderzee nog volop in gang.

Eigenlijk zou de Wieringermeerpolder pas na het sluiten van de afsluitdijk gerealiseerd worden, maar omdat Nederland grote behoefte heeft aan landbouwgrond wordt de aanleg versneld. Tegelijk met start van de afsluitdijk maakt men in 1927 een begin met de aanleg van de Wieringermeerpolder. Eén van de gebruikte gemalen vernoemt men naar Ingenieur Cornelis Lely. De Zuiderzee bestaat nog als de Wieringermeerpolder wordt afgerond. Daarom is deze polder, die in 1930 droogvalt, de enige echte Zuiderzeepolder. Een recent artikel hierover is hier te vinden.

In hetzelfde jaar richt de minister van Waterstaat een nieuwe dienst op om de polder tot leven te brengen: “Dienst voor het in cultuur brengen van de in de Wieringermeer drooggevallen gronden” (Directie van de Wieringermeer). Zij beslissen over de ontginning, het in cultuur brengen van de landbouwgronden en wat er gebouwd gaat worden. Twee jaar later, op 28 mei, wordt het laatste sluitgat de Vlieter gedicht en is de Afsluitdijk voltooid.  De Zuiderzee is helemaal afgesloten en daarmee is Het IJsselmeer geboren. Genoemd naar de rivier de IJssel die uitmondt in het binnendijkse water.

Drooglegging van IJsselmeerpolders
In 1936 begint de bouw van de Noordoostpolderdijk die van het Friese Lemmer tot het Overijsselse Vollenhoverland loopt. De Noordoostpolder wordt aan het Overijsselse land vastgelegd, zonder randmeer. Het is 1942, midden in de oorlogstijd, als de Noordoostpolder droogvalt. Het nieuwe land, met een oppervlakte van 48.000 hectare, wordt door de Duitse vijand met rust gelaten. Dankbaar maken onderduikers gebruik van Noordoostpolder om deze als schuilplaats te gebruiken. De afkorting NOP staat in die tijd voor Nederlands Onderduikers Paradijs. maar dat blijkt bedrieglijk: uiteindelijk komen bij een razzia tal van onderduikers om het leven.

Er is veel kennis opgedaan over de inpoldering van Noordoostpolder. Mede daarom besluit men om bij de Oostelijke- en Zuidelijke IJsselmeerpolder een randmeer aan te leggen. In 1957 valt Oostelijk Flevoland droog. In 1968 volgt de drooglegging van Zuidelijk Flevoland. Dan staat er in Plan-Lely nog de polder Markerwaard. De voorbereiding hiervoor treft men door een dam tussen Noord-Holland en Lelystad aan te leggen. In 1975 wordt het laatste gat in deze Houtribdijk tussen Lelystad en Enkhuizen gesloten. De geplande Markerwaard wordt uiteindelijk nooit verwezenlijkt.

Met alleen droogleggen ben je er nog niet. Het nieuwe land heeft ook een inrichting en vormgeving nodig. De Directie van de Wieringermeer pakt deze taak op in deze polders en krijgt in 1963 een nieuwe naam: Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP). Naast de uitvoering van de waterbouwkundige werken en ontginning is er aandacht om de nieuwe samenleving in goede banen te leiden. Hiervoor maakt men gebruik van wetenschappelijk onderzoek op het gebied van landinrichting, demografie en sociografie en het plannen en bouwen van dorpen en steden. Men ontwerpt en richt in vanaf de tekentafel. Dat zie je terug in de polders. Veel lange en rechte wegen en kavels. Een maakbare samenleving in een nieuw stuk land.

In 1951 houdt de Technische Hogeschool in Delft (de tegenwoordige Technische Universiteit Delft) een tentoonstelling over de drooglegging van de Zuiderzee. Het bioscoopjournaal daarover van 1 januari 1951 is hieronder te zien.

 Bron: www.100jaarzuiderzeewet.com.